Οι Πύλες στην ιστορική πορεία της ανθρωπότητας έχουν φορτιστεί κυρίως με θετικό πρόσημο. Ξεκινώντας από τις οικιακές που μας φέρνουν σ' επαφή με τον εξωτερικό κόσμο όταν αυτές ανοίγουν ή μας προσφέρουν την ασφάλεια της εστίας όταν αυτές κλείνουν. Προχωρώντας μπορούμε να διαβούμε τις πύλες εργασίας, τις πύλες της Πόλης, πύλες "μεταφυσικών" διαβάσεων, τις Πύλες της αντίληψης του Άλντους Χάξλεϋ ή τις σύγχρονες ηλεκτρονικές πύλες, portals.
Οι πύλες που είναι συνδεδεμένες με τις εισόδου των πόλεων, έχουν μια ιδιαίτερη αξία, αφού αυτές οριοθετούν τα πολιτειακά όρια, αποτελώντας τα σημεία εισόδου ή εξόδου μιάς πόλης. Σ' εποχές που η αισθητική υπηρετούσε την τέχνη ή και το αντίστροφο, αυτές διακοσμούνταν καλαίσθητα, φέροντας τα σημάδια εκείνα που έντυναν την ψυχή της πόλης με την καλλιτεχνική οπτική του δημιουργού. Σήμερα οι πύλες της πόλης "διακοσμούνται" με κουτιά διοδίων.
Στο παρόν πόνημα θ' ασχοληθούμε με τις φημισμένες Πύλες των αρχαίων Αθηνών.
Θ' αρχίσουμε την μνημόνευσή τους από το περίφημο Δίπυλο, την μεγαλύτερη πύλη των Αθηνών και κύρια είσοδο της πόλης, που βρισκόταν στη δυτική πλευρά του αθηναϊκού τείχους. Οι πύλες καλούνται επίσης ως Κεραμικαί διότι παρενέπιπτον μεταξύ των δύο Κεραμεικών, του "Έσω" της πόλεως και του "Έξω" αυτής. Καλούνταν επίσης Θριάσιαι, από το Ελευσίνιο πεδίο που διέσχιζε η Ιερή Πομπή καθώς και Δημιάδες επειδή εκεί στέκονταν οι "δημόσιες" γυναίκες.
Εξήντα μέτρα νότια του Διπύλου, βρισκόταν η Ιερά Πύλη, αφετηρία της Ιεράς οδού που ένωνε την πόλη των Αθηνών με την Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίο. Από αυτήν ξεκινούσε η μεγάλη Ελευσίνια Πομπή μ' επικεφαλής τον Ιερόν Ίακχον.
Λέει ο Σικελιανός στο περίφημο ποίημά του "Ιερά οδός":
"Γιατί εκείνο πια το δείλι, σαν άρρωστος, καιρό, που πρωτοβγαίνει ν’ αρμέξει ζωή απ’ τον έξω κόσμον, ήμουν περπατητής μοναχικός στο δρόμο που ξεκινά από την Aθήνα κ’ έχει σημάδι του ιερό την Eλευσίνα. Tι ήταν για μένα αυτός ο δρόμος πάντα σα δρόμος της Ψυχής...."
Ακολουθούν οι Πειραϊκαί Πύλαι στις οποίες κατέληγε ο εκ Πειραιώς δρόμος, που βρίσκονταν νοτίως του τείχους στο σημείο της διασταύρωσης των σημερινών οδών Ερυσίχθονος και Ηρακλειδών.
Οι Μελιτίδες πύλες, δυτικά της Ακροπόλεως, άνοιγαν την Κοίλη οδό του Δήμου Κοίλης που συνέδεε την Ακρόπολη με τον Πειραιά. Εκεί βρισκόντουσαν οι τάφοι του Κίμωνα και του Θουκυδίδη. Επίσης ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι στο ίδιο σημείο ο Μιλτιάδης έθαψε τρείς Ολυμπιονίκες ίππους. Πλησίον των πυλών υπήρχε ο Μελιτέων Οίκος όπου εγυμνάζοντο οι Τεχνίτες του Διονύσου, οι υποκριτές, οι ηθοποιοί.
Οι Ιππάδες πύλες, όνομα που προήλθε εξαιτίας των ιππικών αγώνων που διεξάγονταν ή πύλες του Αιγέως στα βόρεια του Ολυμπιείου, απ’ όπου ένας δρόμος οδηγούσε προς το Παναθηναϊκό Στάδιο, τα παριλίσια ιερά, το ιερό του Ηρακλέους Παγκράτους.
Παρά των πυλών βρίσκονταν ο τάφος του πολιτικού, στρατηγού και ρήτορα Υπερείδη, που κατά την παράδοση έκοψε τη γλώσσα του με τα δόντια του για να μην αναγκαστεί να προδώσει όταν συνελήφθη στο ιερό του Αιακού στην Αίγινα, από τους Μακεδόνες.
Η Ηρία ή Ηριαία πύλη στη διασταύρωση Λεωκορίου και Διπύλου, από την οποία διέρχονταν οι κηδείες κατά την Δύση του Ηλίου, ώστε να μην ταράσσεται η ζωή στην πόλη και η εκφορά του νεκρού, που οφείλει να ακολουθεί ευθεία και σιωπηλή πορεία.
Η Αχαρνική που οδηγούσε προς τους βόρειους δήμους της Αττικής και συγκεκριμένως στις Αχαρνές, την περιοχή μεταξύ Αθηνών και Φυλής. Βρίσκονταν στην συμβολή των τωρινών οδών Σοφοκλέους και Αιόλου. Εκτός της πύλης υπήρχε εκτεταμένο νεκροταφείο εκατέρωθεν ενός δρόμου που οδηγούσε στις Αχαρνές.
Οι Διόμειαι πύλες μεταξύ της "Έσω" κι "Έξω" Διομείας στα νοτιοανατολικά της πόλης, νοτίως του Ολυμπιείου, κοντά στην όχθη του ποταμού Ιλισσού, όπου είχαν εγκατασταθεί οι Αθηναίοι από τον δήμο της Μελίτης πριν από τους Περσικούς Πολέμους. Πλησίον των υπήρχε το γυμνάσιο του Κυνοσάργους.
Οι πύλες του Διοχάρους κοντά στο Λύκειον, απέναντι από το σημείο που εκβάλει ο Ηριδανός στον Ιλισσό, συνέδεε την Αθήνα με τους δήμους της Μεσογαίας. Τ' ονομά τους το οφείλουν στα περίφημα Λουτρά του Διοχάρους. Από την παροχέτευση υδάτων του ποταμού, σχηματιζόταν έλος γνωστό ως "Τέλμα της Αθηνάς".
Οι Ιτώνιαι πύλες που προφανώς πήραν τ' όνομά τους από κάποιο κοντινό ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς. Η πύλη μνημονεύεται απο αρκετούς συγγραφείς της αρχαιότητας. Από τόν αμφισβητούμενο Πλατωνικό "Αξίοχο" πού λέει: "στις Ιτώνιες πύλες – διότι έζησε κοντά στην πύλη, δίπλα στην στήλη της Αμαζόνος, (Αμαζονίδι στήλη)".
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι "ο επισκέπτης που ερχόταν στην Αθήνα από το Φάληρο μπορούσε να δει την στήλη της Αμαζόνος Αντιόπης ακριβώς στην είσοδο της πόλης". Ο Πλούταρχος την τοποθετεί και μάλλον δικαιώνεται από τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις, παρά το ιερόν τής Ολυμπίας Γαίας, πλησίον του Ολυμπίου Διός. Ο Αισχίνης αναφέρει την θέση "όπισθεν της πόλεως".
Η πύλη σύμφωνα με μια επιγραφή του 418 π.Χ., ανοιγόταν επάνω στον δρόμο που οδηγούσε στο βαλανείο του Ισθμονίκου.
Οι Άλαδε Πύλαι καλούμενες και Ανατολικές Φαληρικές, μεταξύ Μακρυγιάννη και Λ. Συγγρού, από την οποία περνούσε η αρχαιότατη οδός της πομπής των Οσχοφορίων και της «άλαδε ελάσεως» των μυστών προς την θάλασσα κατά την τρίτη ημέρα των εορτών των Μεγάλων Μυστηρίων.
Η Νότια Πύλη ή δυτική Φαληρική Πύλη στον λόφο των Μουσών, κάτω από το οδόστρωμα της σημερινής οδού Ερεχθείου.
Στα δυτικά συναντάμε το Δίπυλο υπέρ των Πυλών στο διάσελο των λόφων των Μουσών και της Πνυκός, κοντά στον σημερινό Δημήτριο Λουμπαρδιάρη. Εκεί βρισκόταν παρόδιο ιερό αφιερωμένο στους ήρωες Αίαντα και Ηρακλή.
Πύλη υπήρχε προς το Λύκειο κοντά στις Πύλες του Διοχάρους και παρά της Κρήνης του Πάνοπος, που χρησιμοποιούνταν προς ύδρευση.
Πύλη εικάζεται ότι υπήρχε και στην περίφημη "Εννεάκρουνο" πηγή της Καλλιρρόης.
