Αυτόματο Θέατρο τού Ήρωνος

Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς ήταν μεγάλος μαθηματικός, μηχανικός, φυσικός κι

εφευρέτης. Δέν γνωρίζουμε ούτε πού καί πότε εγεννήθη, ούτε πού καί πότε

πέθανε. Οι ιστορικοί καί οί μελετητές τού έργου του, ευτυχώς τό μόνο διασωθέν

έν μέρει, τοποθετούν τήν δράση του στά μέσα τού 1ου αιώνα π.κ.χ. ή τέλη τού

1ου μ.κ.χ. Τό βέβαιο είναι πώς έζησε κι έδρασε στήν Αλεξάνδρεια, όπου διήυθηνε

τό φημισμένο Μουσείο, τό πρώτο στήν ιστορία "Πολυτεχνείο", Ιερό τών Μουσών πού

ανθούσαν στούς κόλπους του οι ευγενέστερες τών τεχνών.

Ο Ήρων πέραν τών πρωτοτύπων εφευρέσεών του καινοτομεί κι ώς συγγραφέας,

αφού είναι ό πρώτος πού αναφέρει τίς πηγές πού χρησιμοποιεί.

Τό σύνολο τών έργων του είναι τεράστιο, 16 συγγράματα από τά οποία 10 σώζονται

ολόκληρα, 3 έν μερει καί τρία έχουν χαθεί.

Συνδύαζε άριστα τήν θεωρία μέ τήν πράξη καί εξέθετε τίς ιδέες του μέ τρόπο

απλό καί σαφέστατο ακόμη καί στό ευρύ κοινό. Μεγάλο μέρος του έργου του,

κυρίως της Αυτοματοποιητικής πού αποτελείται από 39 χειρόγραφα και διασώθηκε

ολόκληρο κατά τα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια, αξιοποιήθηκε από τους Άραβες

αλλά και από τους μηχανικούς του μεσαίωνα στην Ευρώπη και μεταφράστηκε στα

αραβικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά. Στα «Πνευματικά» ο Ήρωνας

περιγράφει 80 κατασκευές, στην πλειοψηφία τους διακοσμητικές. Μερικά

παραδείγματα αυτών των αυτόματων μηχανισμών είναι: η αυτόματη σπονδή, οι

αυτόματες πύλες ναού, η ύδραυλις, το γνωστό μουσικό όργανο, υπολείμματα του

οποίου έχουν βρεθεί, η σφαίρα του Αιόλου, που είναι ο πρόδρομος της

ατμομηχανής, η αυτόματη κρήνη. Τα αυτόματα του Ήρωνα εκτός από το υψηλό

επίπεδο τεχνολογίας, τον προγραμματισμό, τον έλεγχο της ενέργειας και τη

λειτουργικότητά τους, ήταν και πραγματικά έργα τέχνης, καλαισθησίας και

αρμονίας, στοιχεία χαρακτηριστικά τής αρχαιοελληνικής παιδείας.

 

Αυτό όμως που πυροδοτεί το Νου μας, είναι το αυτόματο θέατρο, η πρώτη

"ρομποτική" κατασκευή που συμμετείχε σε μια παράσταση ενός μύθου,

την οποία ονόμασε ο Ήρων: "Ναύπλιος".

Το αυτόματο θέατρο ήταν μια κατασκευή γύρω στο 1,5μ. ύψος

που έμοιαζε με ναό ή βωμό, στολισμένο με διάφορα αγαλματίδια θεοτήτων και

κινούνταν βάσει μιας επιτυχημένης αλληλουχίας κινητήριων συστημάτων από

περιελίξεις σχοινιών και μολύβδινων βαρών. Κινούνταν για μικρό διάστημα προς

διάφορες κατευθύνσεις, ενώ ταυτόχρονα κινούνταν τόσο τα ομοιώματα των

θεοτήτων, όσο και άλλα εντυπωσιακά στοιχεία, π.χ. άναβαν φωτιά, εμφανίζονταν

λουλούδια κ.ά.. Ο Ήρων σε αυτό το έργο παρουσίαζε το μύθο του Ναύπλιου, πατέρα

του Ομηρικού ήρωα Παλαμήδη. Ο Ναύπλιος επιθυμώντας να εκδικηθεί τους Αχαιούς

που είχαν σκοτώσει τον Παλαμήδη δια λιθοβολισμού (μοναδική βάρβαρη πράξη σε

όλη την ελληνική ιστορία), παραπλάνησε τα πλοία τους με φωτεινά σήματα και τα

έστρεψε προς τις ακτές, όπου βούλιαξαν αύτανδρα.

 

Με τη βοήθεια του έργου του Δημήτρη Καλλιγερόπουλου "Η Τέχνη της κατασκευής

των Αυτομάτων", περιγράφουμε παρακάτω την πρώτη "ρομποτική" παράσταση στην

ιστορία της Ανθρωπότητας.
"Μόλις άνοιγε η σκηνή, φαινόταν μέσα της ένα ζωγραφισμένο προσωπείο. Το

προσωπείο αυτό κουνούσε τα μάτια του, ανοιγοκλείνοντάς τα πολλές φορές. Όταν

πάλι έκλεινε και ξανάνοιγε η σκηνή, το προσωπείο δεν φαινόταν, αλλά

παρουσιάζονταν ζωγραφισμένες μορφές που αναπαραστούσαν τον Μύθο. Και πάλι όταν

έκλεινε και άνοιγε η σκηνή, φαινόταν μια άλλη παράσταση με μορφές που

συμπλήρωναν τον Μύθο.

Τα μέρη και οι πράξεις του Έργου.

 

Πράξη Πρώτη
Στην αρχή ανοίγει η σκηνή και φαίνονται 12 ζωγραφισμένες μορφές, χωρισμένες σε

3 σειρές. Οι μορφές απεικονίζουν κάποιους Αχαιούς να επισκευάζουν τα πλοία και

να τα ρίχνουν στη θάλασσα. Οι μορφές αυτές κινούνται, άλλες μεν πριονίζοντας,

άλλες δουλεύοντας με τους πέλεκεις και τα σφυριά και άλλες χρησιμοποιώντας

χειροδράπανα και τρυπάνια, κάνοντας θόρυβο πολύ, σα να γίνονταν στην

πραγματικότητα.

 

Πράξη Δεύτερη
Μετά από αρκετό χρόνο πάλι κλείνουν και ανοίγουν οι πόρτες και παρουσιάζεται

μια άλλη εικόνα. Οι Αχαιοί φαίνονται να ρίχνουν τα πλοία τους στη θάλασσα.

 

Πράξη Τρίτη
Πάλι κλείνουν και ανοίγουν οι πόρτες, και στη σκηνή εμφανίζεται ζωγραφισμένος

Ουρανός και Θάλασσα. Μετά από λίγο χρόνο, παρουσιάζονται τα πλοία να πλέουν σε

διάταξη στόλου και άλλα να κρύβονται κι άλλα να εμφανίζονται. Στο πλάι τους,

κολυμπούν δελφίνια, άλλοτε βουτώντας μες τη θάλασσα κι άλλοτε ξεπροβάλοντας σα

να είναι αληθινά. Μετά από λίγο, φαίνεται η θάλασσα να φουρτουνίαζει και τα

πλοία τρέχουν συνεχώς.

 

Πράξη Τέταρτη
Κι όταν κλείσει και ανοίξει πάλι η αυλαία, δεν φαίνεται κανένα πλεούμενο, αλλά

εμφανίζεται ο Ναύπλιος κρατώντας πυρσό και η Αθηνά να στέκεται πλάι του. Τότε

φωτιά ανάβει πάνω στη σκηνή που φαίνεται σαν φλόγα που ανάβει τον πυρσό.

 

Πράξη Πέμπτη
Κλείνει κι ανοίγει πάλι η σκηνή και φαίνονται τα πλοία να βουλιάζουν και ο

Αίαντας να κολυμπά. Η Αθηνά σηκώνεται πάνω από τη σκηνή, με μηχανισμό. Από τη

σκηνή ακούγεται βροντή, να πέφτει κεραυνός πάνω στον Αίαντα και η μορφή του

χάνεται. Κι όταν η αυλαία κλείνει, ο μύθος τελειώνει.

 

Με αυτό τον τρόπο, άνοιξε η αυλαία της παράστασης που συνδύασε την Επιστήμη

και το Θέατρο, δίνοντας χαρά όχι μόνο στους θεατές αλλά και στον δημιουργό

της.

"Θεωρούμε αναγκαίο να βάλουμε σε τάξη όσα μας άφησαν οι αρχαίοι και να προσθέσουμε σε αυτά όσα εμείς καινούρια βρήκαμε".
Ήρων