Εις Αιγαίον Πέλαγος

Όσες φορές κι αν δω τον ήλιο να σβήνει τη δίψα του στο Αιγαίο, ακόρεστη μένει η λαχτάρα μου γι' αυτά τα φωτισμένα δώματα των Θεών, γι' αυτό τον επίγειο ουρανό που ξαποσταίνει στη γειτονιά μας. Πολυταξιδεμένα άστρα, γατζωμένα στο μπλε του πελάγους, ριγώ κάθε που πλησιάζει η σκέψη μου τα αγαπημένα χώματά σας.

Παρακάτω είναι ένα απολαυστικό εγκώμιο του Αίλιου Αριστείδη "Εις Αιγαίον Πέλαγος" που εκφωνήθηκε, πιθανόν στη Δήλο, το 155 μ.κ.χ. (απόδοση του Γιώργη Γιατρομανωλάκη, εκδόσεις Άγρα - διατίθεται μαζί με τους Ιερούς Λόγους του ιδίου)

Ολόκληρο το πέλαγος δεν το τραγούδησε ως τώρα κανένας, ούτε ποιητής ούτε και πεζογράφος. Ο Όμηρος λέει «πόντος ιώδης» και «πόντος στο χρώμα του κρασιού» και «θάλασσα πορφυρή». Ανάλογα άλλος λέει. Και όταν κάποιοι ονομάζουν τη θάλασσα «αλμυρή» και «αυτή που βαριά βρυχάται» και άλλα παρόμοια, μάλλον τη δυσφημούν. Ούτε κι εμείς για την ώρα θα κάνουμε λόγο για τη θάλασσα όλη. Ούτε θα αναφέρουμε πόσες και ποιές οι ωφέλειές της για τους ανθρώπους. Ούτε για ποιούς μεγάλους σκοπούς την έπλασε ο Θεός. Την οφειλόμενη χάρη στο Αιγαίο θα αποδώσουμε και θα το υμνήσουμε λέγοντας πρώτον πως είναι εξαίρετη η θέση που του έτυχε. Και για μια πόλη, εκείνο που πρώτο θα επαινούσε κάποιος είναι η θέση της.

Στη μέση, αλήθεια, της οικουμένης όλης και της θάλασσας έχει βρεθεί. Στα βόρειά του αφήνει τον Ελλήσποντο, την Προποντίδα και τον Πόντο. Στα νότια την υπόλοιπη θάλασσα. Διαχωρίζει την Ασία από την Ευρώπη από το σημείο εκείνο όπου αρχικά χωρίζονται, μετά τον Ελλήσποντο. Τα πιο ένδοξα, τα πιο πολιτισμένα ανθρώπινα γένη έχει και στη μιάν ακτή και στην άλλη. Από εδώ η γη της Ιωνίας και της Αιολίας. Από εκεί η Ελλάδα. Για τούτο μόνο αυτό το πέλαγος αξίζει να πει κανείς πως βρίσκεται στο κέντρο της Ελλάδας ολόκληρης. Αν βέβαια κάποιος θεωρήσει πως οι Έλληνες και στις δύο ηπείρους είναι ένα γένος. Αν είναι οι όχθες κάποιων ποταμών διάσημες καθώς έχουν δέντρα και λιβάδια, το δίχως άλλο, και με το δίκιο τους, διάσημες είναι και οι ακτές του Αιγαίου, αφού τέτοια γένη ανθρώπων τις κοσμούν, όπως και οι Έλληνες βεβαίως που κατοικούν κοντά. Αλλά και η μεγάλη του κλίματος η ευκρασία, στοιχείο που και ευχάριστο είναι και ανεκτό σε όλες τις εποχές, αποτελεί μια άλλη του Αιγαίου υπεροχή, κατεξοχήν διάχυτη σε όλες αυτές τις περιοχές. Αυτό το φανερώνουν οι παρακάτω δυο λόγοι: και όσοι ισχυρίζονται πως είναι η Αττική που έχει τον ομορφότερο ουρανό, και όσοι λένε το ίδιο για την Ιωνία, το βέβαιο είναι πως συμφωνούν οι δύο: γύρω από αυτόν τον τόπο βρίσκεται ό,τι καλύτερο. Έτσι καθώς το πέλαγος απλώνεται πάνω από τις δυό ακτές, όποια κανείς και να υποστηρίξει σαν επικρατέστερη, δική του την έχει. Κι αν πάλι χρειαστεί, όπως συμβαίνει και σε άλλες διαφωνίες, να γίνουν αμοιβαίες υποχωρήσεις και βρεθεί η μέση οδός, όπως είπα, αυτό είναι το Αιγαίο. Συμπέρασμα: σε αυτό το πέλαγος έχει τύχει το πιο χαριτωμένο κλίμα.

Η θέση του Αιγαίου τέτοια είναι και εισέ τέτοιο μέρος του σύμπαντος βρίσκεται. Αλλά και η φύση του είναι θαυμαστή. Πρώτα από όλα το μέγεθος του πελάγους είναι αξιοθαύμαστο και εκτείνεται προς κάθε κατεύθυνση, αν τύχει βέβαια και κάποιος με ακρίβεια το μετρούσε ολόγυρα, απ’ την αρχή του ως το τέλος. Κι αν κάποιος έκανε τον κύκλο του πελάγους με καράβι, θα ξόδιαζε αμέτρητο πλήθος ημερών. Γυμνό το πέλαγος πάντως δεν είναι. Ούτε με την απεραντοσύνη του σε θλίβει κι ούτε σου προκαλεί αμηχανία – τα πελάγη του Αιγαίου είναι πολλά, πολλοί και οι κόλποι του. Και η όψη της θάλασσας αλλάζει από μέρος σε μέρος. Μπορείς να σταματήσεις το ταξίδι σου στη μέση του πελάγους και να πετύχεις και στεριά και πόλεις και τοπία. Μικρές ηπείρους, σα να λέγαμε, που η θάλασσα τις περιρρέει. Ο ίδιος μπορείς οργανωτής του ταξιδιού σου να γίνεις. Και πάλι εσύ ο ίδιος θα μπορούσες, προτού ολόκληρο το πέλαγος διασχίσεις, πίσω να γυρίσεις, έχοντας εκτελέσει εξίσου καλά τον σκοπό σου. Μα την αλήθεια, δεν χρειάζεται, όπως συμβαίνει με το πέλαγος του Ομήρου, να περάσεις μέσα από έρημη θάλασσα και να φτάσεις κατοικημένο τόπο. Δρόμος που είναι ερημικός κανείς Θεός δεν χαίρεται. Εδώ 

των Νηρηίδων οι χοροί

χαριτωμένους κύκλους με το πόδι τους κάνουν 

γιατί εδώ βρίσκεται το μέρος της θαλάσσης το πιο κατοικημένο και το πιο προκομμένο. Εδώ μπορεί κανείς να ταξιδέψει με καράβι όπου θέλει, και πάλι όπου θέλει μπορεί να περπατήσει τόπους δεν επιθυμεί να τους περιπλεύσει. Μπορείς να περάσεις σε άλλη ακτή να αράξεις και από εκεί πάλι να σαλπάρεις. Μόνο αυτό το πέλαγος είναι που δεν κατοικείται λιγότερο από όσο η ίδια η στεριά. Και πόλεις έχει σε τόση απόσταση τη μία από την άλλη, όσο θα χώριζαν και τις στεριανές πολιτείες οι ενδιάμεσες περιοχές. Από τη μια λοιπόν η αγριάδα του πελάγους και η μεγάλη έκταση όλου του ταξιδιού κάνουν το Αιγαίο πολύ τρομακτικό. Από την άλλη όμως, οι ανέσεις που προσφέρει το κάνουν ημερότατο. Και όσο φουρτουνιάζει γρήγορα, τόσο και προσφέρει τη σωτηρία. Έτσι διαφυλάσσει τη θεϊκή του φύση. Φρικιαστικό πρέπει να δείχνει για τη δύναμή του, σωτήριο για την πραότητά του.

 

Από όλα τα πελάγη, το Αιγαίο αφήνει τους πιο γλυκείς ήχους ολόγυρα απ’ τα δωρήματά του και τα δικά του πλάσματα. Όπως οι Πάνες, λένε οι ποιητές, και οι Σάτυροι που ηχολογούνε πάνω στα βουνά κι ολόγυρα απ’ τα δέντρα ως χαίρονται μέσα στον ανοιξιάτικο καιρό. Εξάλλου πολίτες και κατοίκους δικούς του έχει τούς μουσικότερους απ’ όλους τους Θεούς, Απόλλωνα και Άρτεμη. Εδώ, στον πιο χαριτωμένο τόπο της οικουμένης, εδώ τους έσπειρε ο Δίας, ο πατέρας όλων. Έτσι, για να είναι τέλειοι στης μουσικής την τέχνη. Ήταν αυτός που, αφήνοντας πίσω άλλα τρία νησιά, οδήγησε τη Λητώ εδώ στη μέση του Αιγαίου, στη Δήλο. Όρισε την Αθηνά στον δρόμο της να είναι οδηγήτρια.

Η μουσική η φύση του Αιγαίου είναι λοιπόν σε όλους ολοφάνερη. Από την πρώτη κιόλας την αρχή έστησε ένα χορό από νησιά, σαν οποιοδήποτε χορό. Πολλά ως είναι τα νησιά έχουν σταθεί στο πέλαγος σημάδια, κι ως κλίνει το ένα προς το άλλο φαίνονται, σε ναυτικούς και ταξιδιώτες, θέαμα πιο ιερό κι από τους διθυραμβικούς χορούς. Παρηγοριά στους κινδύνους και θαυμαστή ψυχαγωγία, σαν το ταξίδι πάει καταπώς σχεδιάστηκε. Νά! Όλα τα νησιά βρίσκονται και μέσα και έξω συναμεταξύ τους. Μοιάζουν ωσάν τα πολλά καϊκια που κινούν για ψάρεμα σε εποχή καλοκαιριού και πριν φυσήξει ο Ζέφυρος. Για όποιον έρχεται από τ’ ανοικτά, τα όσα βλέπει, και από πρύμη και από πλώρη, ένα τείχος όλα, που καταλήγει πάντα σε ένα νησί. Απορεί λοιπόν στην αρχή ποιό μέρος πρέπει να βρει για να περάσει ανάμεσα. Τί κάνουν τα καράβια όταν τρέχουν για βοήθεια; Αυτό κάνουν και τα νησιά σε όσους μες σε τρικυμία κινδυνεύουν: τους συναντούν ωσάν να τους απλώνουνε το χέρι και τους καλούν κοντά τους. Τέτοιας λογής τα φιλοτεχνήματα του Αιγαίου, όπως αναμειγνύεται μαζί στεριά και πέλαγος. Σαν τα ελάφια τα κατάστικτα, ωσάν της λεοπάρδαλης το δέρμα, ανάμεικτα έχουν και χρώματα και βούλες. Λαμπρύνεται πάσα η θάλασσα από την αίγλη των νησιών. Κι ούτε μπορούν να παραβγούν σε αυτή την ωραιότητα, σε τούτα τα στολίδια και στις δυό στεριές τα ολάνθιστα λιβάδια, και ό,τι άλλο ο νους του ανθρώπου θα επινοούσε. Μα φυσικά. Όλα που έχει η στεριά ευρίσκονται κι εδώ στις χώρες αναμεσής στο πέλαγος. Όμως οι δυό στεριές το κάλλος το δικό του δεν το έχουν. Όπως ο ουρανός είναι με τα άστρα καταστόλιστος, έτσι και του Αιγαίου τα νερά είναι με τα νησιά του καταστόλιστα.

Ακόμη κι ένας που δεν έχει ανάγκη για ταξίδι, και μόνο για ένα λόγο θα ταξίδευε – να διαπλεύσει το Αιγαίο. Από όλα τα πελάγη κι από όλα όσα βρίσκονται πάνω στη γη, αυτό είναι το ωραιότερο. Της ομορφιάς λοιπόν η ιδιότητα σύμβολο του Αιγαίου. Και το σημείο από όπου ξεκινά η ομορφιά, θα λέγαμε, είναι εκεί όπου αρχίζουν να υπάρχουν τα νησιά μόλις περάσεις πάνω από τη στείρα θάλασσα.

Μονάχα το Αιγαίο δεν μπορείς να πεις πως είναι ατρύγητο. Ούτε γυμνό ούτε και άκαρπο είναι. Εις το καλό κρασί εξαίρετο, εύφορο στο σιτάρι και σε όλα που γεννούν οι εποχές. Ψαρότοπος είναι και τόπος κυνηγιού καλού έτσι που, ως είπε ο Όμηρος, πρέπει η θάλασσα να είναι των Μακάρων. Έχει ό,τι χρειάζεται κανένας, όλες τις ηδονές και τα θεάματα όλα. Γεμάτο από λιμάνια, γεμάτο τόπους ιερούς, γεμάτο από αυλούς και από παιάνες, από πηγές και ποταμούς. Τροφός του Διονύσου είναι, το ίδιο πολυαγάπητο στους Διόσκουρους και τις Νύμφες. Χαρίζει στους κατοίκους του τήν πάσα ευδαιμονία της ζωής. Για τους εμπόρους είναι κερδοφόρο, σωτήριο σε όσους δείχνει ευμένεια.

Όπως εις ένα ωραίο σώμα και η αρχή του και το τέλος του είναι αρμονικά, έτσι, το δίχως άλλο, και εις αυτό μόνο το πέλαγος και η αρχή του και το τέλος του  είναι χαριτωμένα. Αρχίζει από την πρώτη αλυσίδα των νησιών στον νότο και τελειώνει στον πορθμό του Ελλησπόντου, που ως τον περιβρέχει πλάθει χερσόνησο πανόμορφη. Συμβαίνει αυτό που λέγεται συνήθως: Η ομορφιά του φτάνει απ’ το κεφάλι ως τα νύχια. Όμως, πόσο πολλοί είναι οι όρμοι του, πόσο πολλοί οι κόλποι του και ποιά η ομορφιά τους αδύνατον να πει κανείς. Και όσο πιο πολύ φοβούνται το Αιγαίο, τόσο και πιο πολύ ποθούν όλοι για δεύτερη φορά να το περάσουν. Οι άνθρωποι που διαπλέουν το Αιγαίο το κάνουν για τις προσδοκίες μεγάλης ηδονής. Αγώνες και εορτές μυστηρίων και όλες της Ελλάδας οι καλοσύνες είναι που γεμίζουν το Αιγαίο με ταξιδιώτες. Από παντού αυτό συνάγει και προσφέρει κάθε κομψότητα και ευγένεια. Και υπηρετεί τους πιο επιφανείς Θεούς, παρέχοντάς τους από τα κάλλιστα θεάματα τα πιο τερπνά.

Αυτή είναι η προσφορά μας, ω φιλικό, ω σωτήριο Αιγαίο. Ύμνος με τη δική μας μουσική.

Αν χάρηκες, προστάτευέ με πάντα. Μαζί και τους συνταξιδιώτες.